آنتوان خان

در یکی از وبلاگهای کرمانشاهی مطلبی را دیدم در خصوص عمارت کنار طاقبستان. نویسنده آن بنا را که سالها پیش خراب شده یک عمارت ساسانی دانسته بود و بیننده‌ای هم با استناد به عکسی از سوریوگین آنرا به قاجاریه منسوب کرده بود. خواندن آن مطلب مرا وا داشت تا به جسنجوی آنتوان خان بپردازم . حاصلش این شد:

 آنتوان سورویوگین Antoin Sevruguin معروف به آنتوان خان را شاید بتوان اولین عکاس رسمی کشورمان بشمار آورد.

آنتوان سوریوگین به سال 1840 میلادى برابر با سال 1256 ه'. ق در سفارت روسیه در تهران از یک پدر و مادر گرجى تبار زاده شد. سالهاى نخستین عمرش را در تهران گذراند. پدرش واسیلى مستشرق و دیپلمات سفارت روسیه تزارى در تهران بود. علاقه او به ایران در همین دوره پدید آمد و بعدها یکى از دوستداران و ستایشگران ایران و ایرانیان شد. او پس از مرگ پدرش که بر اثر حادثه‏اى در تهران رخ داد با خانواده‏ى خود به گرجستان بازگشت. در جوانى همراه با برادرانش امانوئل و کولیا نزد عکاس معروف روسى دیمترى ایوانویچ ژرماکوف در تفلیس عکاسى آموخت و بر آن شد تا به ایران بازگردد. در سال 1870 میلادى برابر با سال 1287 ه'. ق. با برادرانش به تبریز آمد و در آنجا ساکن شد و ظاهراً به دستگاه ولیعهد مظفرالدین میرزا راه یافت و از او لقب "خانى" گرفت. آنان پس از مدتى به تهران آمدند و در تهران یک استودیو عکاسى در خیابان علاءالدوله (فردوسى) کنار در شرقى میدان مشق دایر کردند.

آنتوان در تهران با یک دختر ایرانى ارمنى‏نژاد (لوئیز گورگنیان) ازدواج کرد و حاصل این ازدواج هفت فرزند بود که تنها دو تن از آنها (یک پسر و یک دختر) زنده ماندند. نکته: آندری سورویوگین نقاش ارمنی معروف به درویش فرزند او میباشد.

آنتوان خان سوریوگین یکى از موفق‏ترین عکاسهاى عصر خود بود. او زبان فرانسه را خوب مى‏دانست و به سال 1295 ه'. ق. رساله عکاسى، عکاس مشهور فرانسوى لیبر (Liebert) را به فارسى ترجمه کرد و به مظفرالدین میرزا تقدیم داشت. "او مردى آرام، گوشه‏گیر و خوش برخورد و گشاده‏رو و در عکاسى استاد بود". سوریوگین عکاس حرفه‏اى پرکارى بود که براى کامل کردن مجموعه عکسهاى خود تمامى ایران را زیر پا گذاشت و از سوژه‏هاى گوناگون بهترین تصاویر را تهیه کرد. مردم، مناظر، بناهاى تاریخى، آداب و رسوم، مشاغل و حرفه‏ها، اشیاء و سرانجام تمام زوایاى زندگى ایرانیان سوژه‏ى عکاسى او بود. البته نقطه عطف در زندگی حرفه‌ای او قراردادی بود که بایک مستشرق آلمانی بنار فردریک سار  Friedrich Sarre (1865-1945.)  منعقد نمود و متعهد شد تا نسبت به ثبت آثار تاریخی و  جغرافیایی دوره ةای ساسانی و اشکانی در نواحی جنوب و جنوبغربی ایران به ثبت تصویر بپردازد. نکته آنجا بود که سار بعلت بروز نا آرامی و شورشهای مکرر ایلات این مناطق توان انجام اینکار را بشخصه نداشت ،اما آنتوان که با زبان و فرهنگ ایرانی آشنایی داشت و از طرفی با بسیاری از سران قدرتمند طوایف نیز دوستی دیرینه داشت به سرعت پیشنهاد وی را قبول کرد.

آنتوان خان توانائى خود را در تصویربردارى از دو حادثه‏ى مهم تاریخى دوران فعالیت هنریش در آنچه امروز عکاسى خبرى خوانده مى‏شود نشان داد. در تصاویر میرزا رضاى کرمانى پس از قتل ناصرالدین شاه و مراسم تشییع جنازه شاه و رخدادهاى نهضت مشروطیت سوریوگین در نقش یک خبرنگار عکاس ظاهر مى‏شود.

در سال 1908 م برابر با سال 1325 ه' . ق. در وقایع پس از مشروطیت سوریوگین به سبب ارتباطش با مشروطه‏طلبان گرفتار مشکلات بسیار شد. آنتوان خان هنرمند عکاس روس ناچار به سفارت انگلیس پناهده شد. در همین زمان انفجار بمبى در خانه کنار عکاسخانه‏اش بزرگترین فاجعه‏ى دوران کار هنریش را پدید آورد. حاصل زندگى هنرى او گردآورى هفت هزار نگاتیو شیشه‏اى از کارهاى خود او و شمارى نیز کار عکاسهاى پیش از او بود. شیشه‏ها منظم شده و شماره خورده بود. شماره‏ها به شیوه‏ى رقم زدن هنرمندان نقاش ایرانى، در کوشه و کنار شیشه به گونه‏اى نوشته شده بود که کمتر به چشم مى‏خورد و آنها را بر چوب دستى پر گره‏ى درویش، بر بدنه گارى بستنى فروش دوره گرد، بر سایه بر زمین افتاده شتر و... دیده مى‏شود. در حادثه یاد شده تنها دو هزار شیشه سالم ماند. با بر افتادن سلسله‏ى قاجار و تغییر پادشاهى ضربه‏ى دیگرى بر انتوان خان وارد شد پادشاه جدید به مانند تمامى شاهان جدید در تاریخ ایران به یک باره به نفى گذشته پرداخت. این نفى و منسوخ سازى دو هزار شیشه‏ى پرارزش سوریوگین را نیز در بر گرفت و شیشه‏ها توقیف شد. این فاجعه دیگر خارج از توان او بود زیرا حاصل ده‏ها سال کوشش خود را بر باد رفته مى‏دید. سرانجام او به سال 1933 میلادى برابر با سال 1312 شمسى درگذشت و در گورستان ارامنه در دروازه دولاب تهران به خاک سپرده شد. روانش شاد باد.

تنها دخترش مارى که در واپسین سالهاى عمر انتوان خان عکاسخانه را اداره مى‏کرد توانست ششصد و نود و شش قطعه از شیشه‏ها را از توقیف در آورد. این شیشه‏ها و شمارى از عکس‏هاى کار سوریوگین بعد از مرگ او و تعطیل شدن عکاسخانه‏اش به کلیساى پروتستان امریکائى تهران منتقل شد. و در سال 2 - 1951 میلادى این آثار در اختیار موسسه‏ى اسمیت سونیان در واشنگتن قرار گرفت و اکنون در گالرى هنر فریر است. نمایشگاهى از عکس‏هاى او به سال 1983 میلادى در آن گالرى برگزار شد.

یکصد و شصت و هشت قطعه از عکس‏هاى او نیز در میان مجموعه‏ى عکسهاى یک دیپلمات هلندى به موزه ملى نژادشناسى شهر لیدن هدیه شده که مورد مطالعه و معرفى قرار گرفته است. عکس‏هاى او در نمایشگاه 1897 میلادى بروکسل و نمایشگاه 1900 میلادى پاریس موفق به دریافت مدال شد و خود او از دولت ایران داراى نشان شیر و خورشید الماس نشان بود. جهانگردان و پژوهشگران اروپائى که در سده 19 و آغاز سده 20 میلادى به ایران سفر کرده و خود عکاس نبوده‏اند، عکس‏هاى مورد نیاز براى چاپ در سفرنامه‏ها و کتاب‏هاى خود را در ایران تهیه مى‏کردند. از همین راه است که شمار زیادى از عکس‏هاى سوریوگین به سفرنامه‏ها راه یافته و در همان زمان زندگى شهرت سوریوگین را به خارج از ایران کشانده است. بهترین نمونه این عکس‏ها را در کتاب از خراسان تا بختیارى هانرى رنه‏دالمانى مى‏توان دید. او سهم مهمى در تهیه عکس‏هاى کتاب پر ارج "بررسى هنر ایران" پوپ داشت. بررسى خدمات این هنرمند روسى گرجى ایرانى شده به فرهنگ و تمدن ایران کارنامه‏اى چنان درخشان است که ارزیابى آن به پژوهشى گسترده‏تر نیازمند است.

از جمله تصمیر برداشته شده توسط آنتوان خان میتوان به تصاویری که از مناطق کرد نشین و از جمله کرمانشاه برداشته است اشاره نمود. که ذیلاً تعدادی از آنها جهت استفاده شما عزیزان درج میگردد.

با کلیک کردن بر روی عکسها میتوانید در سایز بزرگتر مشاهده نمائید.
 

سالار دوله برادر محمدعلی شاه و حاکم کرمانشاه

تصویری از یک زن کرد ( احتمالاً از خاندان اردلان)

فلک کردن یک مجرم

محمد خان اردلان( نفر سوم از راست) یکی از خوانین کرد

چند دختر کرد

  طاقبستان

  پاطاق

نمای دیگری از طاقبستان

اقدس خانم یکی از دختران ناصرالدین شاه ( این یکی از هیولاهایی است که عارف قزوینی در وصفش ترانه سرایی کرده!)